पंचकर्म आणि पांढरे डाग (Vitiligo) यांचा संबंध
त्वचेवरील पांढरे डाग किंवा पांढऱ्या कुष्ठरोगासारखा विकार (Vitiligo) हा आजार फक्त सौंदर्याशी संबंधित नाही तर मानसिक ताण, आत्मविश्वास कमी होणे आणि सामाजिक अडचणी निर्माण करतो. आधुनिक वैद्यकात या विकारावर उपचार उपलब्ध आहेत, मात्र आयुर्वेदातील पंचकर्म उपचार यामध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावतात.
पांढरे डाग का होतात?
पांढरे डाग होण्याचे मुख्य कारण म्हणजे शरीरातील पित्त आणि वात दोषांचे असंतुलन. यामुळे त्वचेत मेलेनिन पिगमेंट कमी तयार होते. ताण-तणाव, अनियमित जीवनशैली, प्रदूषण, अपचन यामुळे हा विकार वाढतो.
पंचकर्म आणि त्याची भूमिका
पंचकर्म चिकित्सा म्हणजे शरीरातील विषारी द्रव्ये (toxins) बाहेर काढून शरीर-मन-आत्म्याचे संतुलन पुनर्स्थापित करणारी चिकित्सा.
Vitiligo मध्ये पंचकर्म पुढील प्रकारे मदत करते:
1. विरेचन (Virechan)
पित्त दोष शुद्ध करण्यासाठी विरेचन हा उत्तम उपाय आहे.
यामुळे रक्तशुद्धी होते व त्वचेची नैसर्गिक रंगद्रव्य निर्मिती सुधारते.
2. रक्तमोक्षण (Raktamokshan)
रक्तशुद्धी व त्वचेवरील विकार कमी करण्यासाठी उपयोगी.
पांढऱ्या डागांमधील प्रदाह व उष्णता कमी होते.
3. बस्ती (Basti)
वातदोष कमी करण्यासाठी बस्ती उपयुक्त ठरते.
रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवून त्वचेवर सकारात्मक परिणाम होतो.
4. शिरोधारा व अभ्यंग
तणाव कमी करण्यासाठी व मानसिक शांतता मिळवण्यासाठी उपयुक्त.
Vitiligo रुग्णांमध्ये मानसिक ताण मोठ्या प्रमाणात दिसतो, त्यासाठी हा उपचार फायदेशीर आहे.
पंचकर्माचे फायदे Vitiligo मध्ये
शरीरातील दोषांचे संतुलन राखले जाते.
रक्तशुद्धी होऊन त्वचेचा रंग सुधारतो.
रोगप्रतिकारक शक्ती (immunity) वाढते.
मानसिक ताण कमी होतो.
जीवनशैली आणि आहार
पचायला हलका, सत्त्वयुक्त आहार घ्यावा.
दही, माशाचे पदार्थ, आंबट व खारट पदार्थ टाळावेत.
नियमित योग, प्राणायाम व ध्यान करणे आवश्यक.
निष्कर्ष
पंचकर्म चिकित्सा ही Vitiligo सारख्या विकारावर परिणामकारक पूरक उपचारपद्धती ठरते. शरीरातील विषारी द्रव्ये बाहेर काढून दोषांचे संतुलन साधल्याने त्वचेवर सकारात्मक बदल दिसतात. आधुनिक वैद्यकीय उपचारांसोबत पंचकर्माचा अवलंब केल्यास रुग्णाला दीर्घकालीन फायदे होऊ शकतात.
